هنر همدلی با دل‌های سوگوار
سوگواری، یکی از عمیق‌ترین و پیچیده‌ترین تجربیات انسانی است. از دست دادن عزیز، فرد را در دریایی از احساسات متضاد و سنگین فرو می‌برد. در چنین لحظاتی، کلمات و رفتارهای اطرافیان می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در تسلی دل، یا تشدید درد داشته باشند. اما چگونه می‌توانیم با ظرافت و همدلی با فرد سوگوار صحبت کنیم؟
در این مقاله به بررسی بهترین روش‌های همدردی و ارتباط مؤثر با افرادی که در سوگ عزیزان خود هستند می‌پردازیم.
واقعیت تلخ مرگ؛ آمار و ارقام جهانی و محلی
مرگ و از دست دادن عزیزان، واقعیتی تلخ و اجتناب‌ناپذیر در زندگی انسان‌هاست. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت «سالانه بیش از ۵۶ میلیون نفر در سراسر جهان جان خود را از دست می‌دهند. این بدان معناست که هر روز هزاران خانواده با غم از دست دادن عزیزان خود روبه‌رو می‌شوند.»
همچنین، به گزارش ایرنا «در سال گذشته ۴۴۲ هزار و۲۱۳ رویداد فوت به ثبت رسیده است که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل با ۴۱۸هزار و ۷۴۱ رویداد فوت ثبت شده، ۵.۶درصد افزایش داشته است.»
این ارقام نه تنها نشان‌دهنده‌ی واقعیت مرگ و میر هستند، بلکه بر اهمیت نحوه‌ی برخورد و همدردی با افراد سوگوار تأکید می‌کنند.
انتظارات نا به جا و فشار برای نمایش قدرت در سوگواری
انتظار از فرد داغ‌دار برای قوی بودن، یا غلبه‌ی سریع بر غم، می‌تواند فشار زیادی بر او وارد کند. هر فردی مسیر سوگواری خود را با سرعت و شیوه‌ی منحصر به فردی طی می‌کند. اعمال فشار برای نمایش قدرت، یا پنهان کردن احساسات می‌تواند منجر به مشکلات روانی عمیق‌تری شود.
در چنین شرایطی گفتن عباراتی مانند: «زمان همه چیز رو درست می‌کنه.» «باید قوی باشی.» «حداقل اون دیگه درد نمی‌کشه.» «همه چیز به خواست خداست.» «می‌تونست بدتر هم باشه.» اگرچه ممکن است با نیت خیر و تسلی‌بخش بیان شوند، اما اغلب می‌توانند برای فرد غم‌دیده آزاردهنده باشند.
معنا و مفهوم این جملات از نگاه شخص می‌تواند به این شکل تعبیر شود:
– نادیده گرفته شدن تجربه‌ی تلخ فرد: با ساده‌سازی احساسات پیچیده‌ی غم، عمق درد فرد را کاهش می‌دهند.
– تشدید احساس تنهایی: فرد ممکن است احساس کند که دیگران درک درستی از وضعیت او ندارند.
– محدود کردن فرصت بیان احساسات: با ارائه‌ی پاسخ‌های آماده، فضایی برای ابراز احساسات باقی نمی‌ماند.
به جای این عبارات، می‌توانیم از جملات زیر استفاده کنیم که به فرد کمک می‌کند احساسات خود را بهتر بیان کند و احساس همدلی بیشتری از جانب ما دریافت کند:
– «من اینجا هستم اگر خواستی صحبت کنی.»
– «نمی‌دانم چه بگویم، اما می‌خواهم بدانی که بهت فکر می‌کنم.»
– «خیلی متأسفم. اگر به هر کمکی نیاز داشتی، من اینجا هستم.»
– «می‌دانم که این زمان بسیار سخت است. اگر نیاز داشتی تنها باشی یا اگر خواستی صحبت کنی، من همیشه آماده‌ام.»
– «دردت را حس می‌کنم و از دست دادن عزیزت خیلی سخت است.»
با استفاده از این جملات و رفتارهای حمایتی، می‌توانیم فرد سوگوار را در این دوران سخت همراهی کنیم و به او نشان دهیم که تنها نیست.
شوک و ناباوری در مراحل اولیه سوگواری
وقتی عزیزی را از دست می‌دهیم، دنیایمان به یکباره تغییر می‌کند. درک عمیق احساسات فرد داغ‌دیده در مراحل اولیه‌ی این فرآیند، کلید ارائه‌ی حمایت صحیح و همدلانه است. این دوره، زمان حساسی است که نیاز به توجه ویژه و رفتارهای مناسبی دارد.
در مراحل اولیه‌ی سوگواری، فرد ممکن است در شوک و ناباوری باشد. در این دوره:
– واقعیت از دست دادن را نپذیرفته است
– حساسیت بالایی دارد
– نیاز به حمایت غیرمشروط دارد
همدلی در عمل و گفتاری از دل!
تسلی دادن به فردی که عزیزش را از دست داده، نیازمند دقت، همدلی و انتخاب کلمات مناسب است. گاهی اوقات، کلمات ساده و صادقانه می‌توانند تأثیر عمیقی بر قلب داشته باشند. در ادامه، راه‌ها و جملاتی را پیشنهاد می‌کنم که می‌توانند در این موقعیت‌ها کمک‌کننده باشند:
۱) ابراز همدلی واقعی
- «خیلی متأسفم برای از دست دادنت.»
- «نمی‌تونم تصور کنم چه دردی داری، اما بدون که بهت فکر می‌کنم.»
- «از شنیدن این خبر واقعاً ناراحت شدم. اگر نیاز داشتی، من اینجا هستم.»
۲) تأیید و احترام به احساسات فرد
- «می‌دونم که این زمان سختیه و احساساتت کاملاً طبیعی هستن.»
- «هر احساسی داری، درسته و اجازه داری اون رو تجربه کنی.»
- «اگه نیاز داری گریه کنی یا صحبت کنی، من در کنارتم.»
۳) ارائه‌ی حضور و حمایت بی‌قید و شرط
- «هر زمانی که نیاز داشتی صحبت کنی یا حتی سکوت کنیم، من در دسترسم.»
- «بذار کنارت باشم، حتی اگه فقط بخوای بشینیم و هیچ کاری نکنیم.»
- «اگه کاری هست که می‌تونم برات انجام بدم، حتماً به من بگو.»
۴) پرسیدن از نیازهای فرد سوگوار، به جای فرض کردن
- «دوست داری درباره‌ش صحبت کنی؟ من آماده‌ام گوش کنم.»
- «چه جوری می‌تونم کنارت باشم که برات کمک‌کننده باشه؟»
- «آیا چیزی هست که بتونه کمی از بارت کم کنه؟»
۵) یادآوری خاطرات خوب (در صورت تمایل فرد)
- «همیشه لبخندش رو به یاد میارم؛ خیلی آدم خاصی بود.»
- «یادمه وقتی که… (خاطره‌ای زیبا)، چه لحظه‌ی خوبی بود.»
- «حضورش تأثیر فوق‌العاده‌ای روی همه‌مون داشت.»
۶) ارائه‌ی کمک‌های عملی
- «می‌تونم برات غذا بیارم یا در کارهای خونه کمکت کنم؟»
- «می‌خوای امروز از بچه‌ها مراقبت کنم تا استراحت کنی؟»
- «اگه نیاز داری جایی بری، می‌تونم تو رو برسونم.»
۷) گوش دادن فعال و همدلانه
- سکوت معنادار: گاهی بهترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم، سکوت و گوش دادن به فرد است.
- اجتناب از قضاوت: اجازه دهیم فرد احساساتش را بدون ترس از قضاوت بیان کند.
- ابراز همدلی واقعی: به جای ارائه‌ی نصیحت، احساسات خود را صادقانه بیان کنیم: «نمی‌دونم چی بگم، اما دردت رو احساس می‌کنم.»
۸) حضور بی‌قید و شرط
- ارائه‌ی حمایت عملی: کمک در کارهای روزمره، تهیه‌ی غذا، مراقبت از کودکان.
- تماس فیزیکی مناسب: لمس آرام دست یا یک آغوش می‌تواند تسلی‌بخش باشد.
- بودن در دسترس: نشان دهیم که هر زمان نیاز داشت، آماده‌ی حمایت هستیم.
۹) احترام به حریم خصوصی و نیازهای فرد
- تشخیص نیاز به تنهایی: اگر فرد می‌خواهد تنها باشد، به این خواسته احترام بگذاریم.
- عدم تحمیل حضور خود: بدون دعوت وارد فضای شخصی او نشویم.
- پرسیدن از نیازهای او: «چه جوری می‌تونم کمکت کنم؟»
با به‌کارگیری این روش‌ها، می‌توانیم در این دوران سخت، همراهی مهربان و همدلی باشیم که فرد سوگوار به آن نیاز دارد.
یادمان باشد که هر کلمه و رفتار ما می‌تواند تأثیر بزرگی بر فرایند بهبود او داشته باشد.
نتیجه‌گیری:
سوگواری مسیری پیچیده و شخصی است که هر فرد به شیوه‌ی خود آن را طی می‌کند. در این مسیر، حضور همدلانه و حمایت‌گر ما می‌تواند تسلی‌بخش باشد. با پرهیز از عبارات کلیشه‌ای و انتظارات نابه‌جا، و با ارائه‌ی محبت و درک عمیق، می‌توانیم مرهمی بر زخم‌های دل افراد داغ‌دیده باشیم.
در این موقعیت‌ها، همدلی کردن با شخص سوگوار، از کنجکاوی ما برای دلیل فوت و مسائل جانبی مهم‌تر است. با تمرکز بر نیازهای احساسی او و احترام به حریم خصوصی‌اش، می‌توانیم به او کمک کنیم تا این دوران سخت را پشت سر بگذارد.
و حالا، زمان آن رسیده باشد که با مهربانی و درک بیشتر، به جای تحمیل انتظارات و کلیشه‌ها، همراهی واقعی را به عزیزانمان هدیه دهیم. هر یک از ما می‌توانیم شعله‌ای کوچک باشیم که در تاریکی غم، نوری از امید را زنده می‌کند.
محمد جواد رجایی، گوینده و مجری صدا و سیما، در آکادمی آموزشی فن بیان رجایی با آموزش‌های تخصصی همراه شماست تا با تقویت توانایی‌های فن‌بیان و سخنوری، دنیایی پر از همدلی و درک بسازید که در آن کلمات ما مرهمی بر دل‌های دیگران باشد.
